O ufundowanym w 1238 roku kościele św. Katarzyny w Służewie, jego wyglądzie i kolejnych przebudowach wiemy sporo. Natomiast informacje o stojącej w jego sąsiedztwie plebanii są nader skromne. Ale i tak bardzo ciekawe!

Wraz z kościołem wzniesiono budynek plebanii. Zapewne, podobnie jak pierwsza świątynia, był on drewniany. Niestety nie wiemy, jak wyglądał. Pierwszy opis skromnego domu proboszcza pochodzi dopiero z XVIII wieku. Powstanie murowanego budynku, znanego do dziś, datuje się na schyłek XIX wieku. Wtedy także plebanię nieco powiększono, dodano kolumnowy portyk od frontu, a całość przykryto dachem mansardowym.

Z historycznych zapisków wiemy, że obok domu plebana powstało całe jego gospodarstwo z domem wikariuszy (pierwszy wikariusz został przyjęty w 1427 roku) i szkołą kształcącą chłopców. Zapewne w pobliżu były także zabudowania gospodarcze, jak choćby stodoła, w której składano zboże uzyskane z dziesięcin. Przywilejem plebana był pobór wybranych snopków dziesięciny z pól położonych blisko jego siedziby. Wikariusze swoją część zbierali ze znacznie oddalonych wsi. Wiemy, że w XV wieku do kościoła należało siedlisko z domem i ogrodem oraz łąka i teren dwóch pagórków.

O plebanach w dokumentach

O pierwszych plebanach parafii św. Katarzyny wiemy niewiele i to tylko o niektórych. Pierwszym nam znanym był Adam, który funkcję objął w połowie 1402 roku. W 1429 roku plebanem został Paweł z Grabczewa, który ukończył Akademię Krakowską i uzyskał tytuł magistra sztuk.

Ciekawych informacji dostarczają akta sądowe, z których dowiadujemy się o plebanie Piotrze, który parafię objął w 1471 roku. Procesował się często z okolicznymi właścicielami ziemskimi, a nawet ze szlachcicami z dalej położonych wsi. W 1502 roku pleban po raz kolejny został pozwany. Zarzucano mu przywłaszczenie rzeczy należących do kościoła oraz to, że zaniedbał zabudowania plebanii, doprowadzając je do ruiny. Biskup nakazał mu ich odbudowę pod karą ekskomuniki.

Tu czas się zatrzymał

W dzisiejszej bryle kościoła trudno dopatrzeć się jego początków z wczesnego średniowiecza. Podobnie jest z domem proboszcza. Drewniana plebania dotrwała do 1640 roku, kiedy po raz pierwszy zbudowano ją z cegły. Z opisu z 1712 roku wiemy, że budynek miał alkierz (część wyraźnie wystająca z bryły budynku, przykryta osobnym dachem) i kuchnię. Na parterze znajdowało się osiem pomieszczeń, na górze umieszczono altankę o trzech oknach. Pod altanką znajdował się podmurowany ganek na dwóch słupach.

Istniejący do dzisiaj klasycystyczny budynek plebanii pochodzi prawdopodobnie z lat 1877-1878. W 1896 roku dobudowano część z jednym oknem. W późniejszym czasie plebanię przykryto mansardowym dachem i dodano kolumnowy portyk od frontu. Najstarszą częścią wyposażenia plebanii jest zachowana w holu ceglana posadzka z XVII wieku.

Obecna plebania przypomina polski dworek, nie ma już zabudowań gospodarczych, ale układ istniejących jest taki, jaki powstał w średniowieczu. Całość stanowi niezwykle piękne i klimatyczne założenie. Bogata i niezwykła historia kościoła św. Katarzyny, wzbogacona w informacje o gospodarstwie plebana sprawia, że ta najstarsza w obecnej Warszawie parafia, istniejącą od blisko 800 lat, jest jedną z najciekawszych w naszym mieście.

autor: M.Ł.

*artykuł pochodzi ze stron Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków w Warszawie